کتابخانه عمومی

کتابخانه مردم

کتابخانه عمومی

کتابخانه مردم

۲ مطلب با موضوع «مفاهیم اساسی کتابخانه عمومی :: شعاع خدمات» ثبت شده است

همه ما این تجربه مشترک را داریم که وقتی به یک وب‌سایت سر می‌زنیم، حداقل خدمات را به ما ارائه می‌دهد بدون اینکه انتظار دریافت اطلاعات یا مبلغی را داشته باشد. اما وقتی خدمات وسیع‌تر، باکیفیت‌تر و متنوع‌تری نیاز داریم، نیاز است که وب‌سایت ثبت‌نام کنیم. ثبت‌نام می‌تواند بدون دریافت پول  باشد و فقط ثبت مشخصات شما باشد یا مبلغی هم دریافت شود. در هر صورت حداقل خدمات از هیچ کس دریغ نمی‌شود. 

همین وضعیت در مورد کتابخانه‌های عمومی در کشورهای مختلف هم صادق است. با توجه به اینکه کتابخانه عمومی با مالیات مردم و از بودجه عمومی مدیریت می‌شود، حق ندارد حداقل امکانات را از مردم دریغ کند. این بدان معناست که اگر فردی وارد کتابخانه شد، در جایی نشست یا مجله‌ای را برداشت و ورق زد و یا کتابی را از میان قفسه‌ها بیرون آورد و ورق زد و یا گوشه‌ای به مطالعۀ آن مشغول شد، کسی حق ندارد مانع او شود. یا اینکه اگر از کتابدار سوالی پرسید، کتابدار حق ندارد از پاسخ دادن سر باز زند. اینکه یک فرد چقدر می‌تواند از این خدمات استفاده کند، در سنت‌های مختلف متفاوت است. این حداقل‎ها را «خدمات پایه» می‌نامند. شاید بپرسید پس عضویت چه معنایی دارد؟

واقعیت این است که این روزها در دنیا کمتر کتابخانه‌ای عضویت را جدی می‌گیرد. دو شاخص وجود دارد که اکثر قریب به اتفاق کاربران کتابخانه با آنها گزارش می‌شود:

 1- کاربر ثبت شده Rigesterd User 

 2- کاربران دارای کارت کتابخانه User with library card


 کاربر زمانی اطلاعات خود را ثبت می‌کند که نیاز به امانت کتاب به خارج از کتابخانه یا دریافت خدمات بیشتری دارد. برای حداقل خدمات نه کارتی لازم است و نه ثبت نام. اما کتابداران تلاش می‌کنند با معرفی خدمات کتابخانه، کاربران را متقاعد کنند که ثبت‌نام کنند. البته ثبت‌نام هم به عنوان یک کاربر عادی که حق بردن چند کتاب و سی‌دی و فیلم را دارد رایگان است. خدمات دیگر بر حسب ویژگی‌هایشان قیمت‌گذاری و مبلغ آن دریافت می‌شود. 


«تعداد کاربران ثبت‌شده» در یک کتابخانه تقسیم بر «جمعیت ساکن در شعاع خدماتی» یکی از شاخص‌های مهم کتابخانه را به دست می‌دهد. این شاخص نشان می‌دهد که کتابخانه در جذب افراد به خود چقدر موفق عمل کرده است. خروجی این شاخص عددی بین 0 تا 1 است و هرچه به یک نزدیک‌تر شود. بهتر است. در بهترین کتابخانه‌ها این عدد بین 0.6 و 0.7 است. با فرض اینکه اعضای کتابخانه شما، کاربران ثبت‌نام کرده هستند، در کتابخانه شما این عدد چند است؟

۰ نظر موافقین ۱ مخالفین ۰ ۱۸ ارديبهشت ۹۶ ، ۱۹:۰۸
سیامک محبوب

اولین گام برای برنامه‌ریزی خدمات در کتابخانه عمومی پاسخ به این سوال است: «این کتابخانه قرار است به چند نفر خدمات دهد؟» یک اصل کلی در پاسخ به پرسش بالا وجود دارد و آن اصل این است: همه ما می‌دانیم که کتابخانه عمومی قرار است بدون تبعیض به همه مردم خدمت دهد. اما این را هم می‌دانیم که امکان ندارد همه کتابخانه‌ها به صورت عادلانه‌ای برای همه خدمات فراهم کنند. برای حل این مسئله کتابخانه باید به گونه‌ای باشد که دسترسی به آن به سهل‌ترین و کارآمدترین شکل صورت بگیرد. افرادی را که در این شرط می‌گنجند «جمعیت هدف کتابخانه عمومی» می‌نامند، همان جمعیتی که قرار است به آنها خدمات ارائه کنیم.

اما این عدد را چگونه محاسبه می‌کنیم؟ چند راه حل در کتابخانه‌های عمومی دنیا مطرح شده است. 

راه حل نخست بر مبنای جمعیت ساکن در حوزۀ حقوقی یا legal district area است. در برخی نظام‌های سیاسی-اجتماعی هر شهرها بر مبنای حوزه‌های حقوقی که عموماً کوچکترین ناحیه شهری محسوب می‌شوند تقسیم می‌شوند. ساکنان هر حوزه حقوقی بر مبنای امکاناتی که در آن حوزه وجود دارد مالیات پرداخت می‌کنند و آن مالیات صرف امور همان حوزه می‌شود. بر این اساس اگر فرد در ناحیه‌‌ای زندگی کند که سینما، پارک، درمانگاه و کتابخانه عمومی دارد نسبت به فردی که هر یک از این امکانات را ندارد، مالیات کمتری پرداخت می‌کند. به دلیل دقت بالای نظام‌های مالیاتی در این نظام‌ها، جمعیت ساکن در هر حوزه حقوقی نیز معین است. بنابراین در طراحی هر کتابخانه، جمعیت ساکن در حوزه حقوقی به عنوان جمعیت هدف در نظر گرفته می‌شود و اساس برنامه‌ریزی‌های آتی نیز همین جمعیت و میزان رشد آن در یک بازه زمانی (معمولا 20 ساله) است. 

در نظام‌هایی که این مفهوم وجود ندارد جمعیت هدف به صورت تقریبی محاسبه می‌شود. برای این منظور و با توجه به اصل کلی که در ابتدا طرح شد، برای کتابخانه‌های مختلف شعاع خدماتی تعریف می‌کنند. این شعاع بر مبنای نوع کتابخانه متفاوت است. یک دسته‌بندی معمولِ کتابخانه‌ها تقسیم آنها به کتابخانه اصلی Main Library و کتابخانه شعبه Branch Library است. بر این اساس هر شهر می‌تواند یک یا چند کتابخانه اصلی داشته باشد و هر کتابخانه اصلی چندین شعبه. وظیفه کتابخانه اصلی علاوه بر خدمات کتابخانه‌ای که به مردم ارائه می‌کند، پشتیبانی و برنامه‌ریزی برای کتابخانه‌های شعبه و ارائه خدماتی است که در شعبات نمی‌توان ارائه کرد. در ادبیات کتابخانه عمومی به یک کتابخانه اصلی و شعبات آن به صورت مفرد «کتابخانه عمومی» گفته می‌شود. با توجه به تنوع و دامنه خدمات کتابخانه اصلی، شعاع خدماتی این کتابخانه‌ها معمولا بزرگ و از 3 تا 4 کیلومتر و در شهرهای با جمعیت متوسط، کل جمعیت شهر است. این شعاع برای کتابخانه‌های شعبه بین 1.5 تا 2 کیلومتر محاسبه شده است. جمعیت ساکن در شعاع خدماتی یک کتابخانه، که به راحتی می‌توانند به کتابخانه دسترسی داشته باشند، جمعیت هدف یک کتابخانه محسوب می‌شوند و کلیه خدمات کتابخانه‌ای بر اساس همین عدد محاسبه و برآورد می‌شود. 

به غیر از چند کتابخانه در ایران اکثر کتابخانه‌ها در مقیاس کتابخانه‌های کوچک و شعبه قرار دارند، بنابراین شعاع خدمات کتابخانه در ایران (غیر از کتابخانه‌های مرکزی) بین 1.5 تا 2 کیلومتر است.

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۱۷ ارديبهشت ۹۶ ، ۰۰:۰۱
سیامک محبوب